The Medieval Stud Farm of Royal Mullamast: A Story to Read and Hear

I rith na tochailte osclaíodh traschrios tríd an sráidbhaile, agus nochtadh díoga teorann, bóithre agus faiche baile seans, roinnt plotaí tí agus linn—agus seans go mbíodh an linn in úsáid ag muintir an tsráidbhaile chun breith ar éisc. (Ní heol dúinn fós suíomhanna beachta séipéil agus caisleáin a doiciméadaíodh ag Mullach Maistean.) Bhí na díoga teorann feadh thaobh na mbóithre agus mórthimpeall ar phlotaí tí suntasach. Feadh na dtailte teorannaithe, sholáthair siad cainéil draenála riachtanacha freisin. Ní raibh an fhianaise ar struchtúir foirgnimh chomh soiléir céanna, de bhrí gur dócha gur tógadh na foirgnimh ar cheapa, seachas ar chosbhallaí agus ar thrinsí bonnsraithe. Tógadh eallaí, caoirigh agus muca agus maraíodh iad ar mhaithe lena bhfeoil a ithe, ach chomh maith leis sin is foinse bainne a bhí iontu, mar aon le huirlisí cnáimhe, lomraí olla agus seithí. Chomh maith leis sin, díoladh ainmhithe ag aontaí i lonnaíochtaí in aice láimhe. Fuarthas cnámha ainmhithe agus éan eile sna tochailtí, lena n-áirítear madraí, cait, fianna, cait chrainn, éanlaith, piasúin, préacháin, géanna, mallaird, cearca fraoigh agus ioraí rua. Chomh maith leis sin, léiríonn an fhianaise go raibh barra gráin, cosúil le coirce, eorna, cruithneacht agus seagal, á mbaint agus á bpróiseáil, gur gné an-tábhachtach de shaol agus de chothú an tsráidbhaile ba ea feirmeoireacht arúil. Buaileadh pingin airgid crois fhada de chuid Rí Éadbhard I a aimsíodh ag Mullach Maistean in Canterbury idir 1294 agus 1299. Oibiacht thar a bheith neamhghnách a aimsíodh ba ea bonn Rómhánach a bhain leis an gceathrú haois AD, le Constaintín Mór seans, a fuarthas i mbonnsraith foirgnimh, a leag oilithreach a bhí ag filleadh ansin seans ar mhaithe le hádh.

Ba í gné uathúil na lonnaíochta an céatadán an-ard de thaisí capaill a fuarthas sa bhailiúchán de chnámha ainmhithe agus go háirithe capaill níos lú a bhí chomh mór le capall maide. Capall beag, lúfar é an capall maide, a bhí luachmhar agus a bhí á phórú do chreach agus scabhtáil i rith tréimhsí cogaidh. Bhíodh siad in úsáid ag marcra éadrom speisialtóra ar a tugadh lainciseoirí. Bhí siad á bpórú, á n-oiliúint agus á n-easpórtáil as Éirinn le húsáid i bhfeachtais mhíleata thar lear; i bhfeachtas Éadbhard i gcoinne na nAlbanach mar shampla. Tá seans ann gurb é sráidbhailte Mhullach Maistean an chéad ghraífheirm dearbhaithe i stair fhada an phóraithe capaill i gContae Chill Dara, áit ar dhírigh muintir na háite ar chapaill a phórú ar mhaithe le cogaíocht.

Bhí an-rath ar Mhullach Maistean sa 13ú agus sa 14ú haois. Dála lonnaíochtaí cosúla eile, seans gur thosaigh an áit ag meath mar gheall ar fhachtóirí éagsúla, seachas imeacht tubaisteach amháin—fachtóirí cosúil le meath aeráide, geografaíocht, Ionradh an Bhrúsaigh in 1315, an Phlá Mhór, agus athbheochan phobal dúchasach na hÉireann. Agus cúis eile, suntasach b’fhéidir, le meath Mhullach Maistean ba ea lagú mhargadh na gcapall maide, mar gheall ar laghdú ar an tóir a bhí ar na lainciseoirí agus méadú ar an tóir a bhí ar fhir bhogha fada shuite.